Święty Stanisław ze Szczepanowa to jeden z najważniejszych polskich świętych, którego historia jest głęboko zakorzeniona w dziejach naszego narodu. Żył w XI wieku, w czasach, gdy Polska była młodym królestwem, stającym dopiero na nogi. Tego odważnego biskupa krakowskiego pamiętamy przede wszystkim za jego bezkompromisową postawę wobec niesprawiedliwości, nawet gdy musiał stawić czoła samemu królowi. Święty Stanisław jest patronem Polski, archidiecezji krakowskiej, Krakowa oraz moralnego ładu. Jest także opiekunem rodzin, dzieci i osób stojących w obronie wartości moralnych. Jego przykład pokazuje nam, że wiara wymaga czasem wielkiej odwagi i poświęcenia.
Życie i droga Świętego Stanisława
Stanisław urodził się około 1030 roku w Szczepanowie, niedaleko Bochni, w rodzinie rycerskiej. Jego rodzice, Wielisław i Bogna, byli ludźmi głębokiej wiary, którzy zadbali o staranne wykształcenie syna. Młody Stanisław kształcił się najpierw w Polsce, a następnie najprawdopodobniej w słynnej szkole katedralnej w Liège (dzisiejsza Belgia) lub w Paryżu. Zdobyta tam wiedza teologiczna i prawnicza ukształtowała jego ostry umysł i wrażliwość na sprawiedliwość.
Po powrocie do kraju został kapłanem w diecezji krakowskiej, gdzie szybko zyskał uznanie za swoją gorliwość i mądrość. Pracował jako kanonik katedry wawelskiej, a jego zdolności docenił ówczesny biskup krakowski Lampert. W 1072 roku, po śmierci Lamperta, Stanisław został wybrany na biskupa Krakowa – jednej z najważniejszych diecezji w ówczesnej Polsce. Jego kandydaturę zatwierdził król Bolesław Śmiały, a sakrę biskupią przyjął z rąk arcybiskupa gnieźnieńskiego.
Początkowo stosunki biskupa z królem układały się poprawnie. Bolesław Śmiały, zwany też Szczodrym, był władcą ambitnym, walecznym, prowadzącym aktywną politykę zagraniczną, co przysporzyło Polsce prestiżu. Był również hojnym mecenasem Kościoła. Jednak z czasem zaczął się zmieniać – stał się despotyczny, okrutny, a jego życie moralne budziło zgorszenie.
Konflikt między biskupem a królem narastał stopniowo. Stanisław otwarcie krytykował niemoralny tryb życia władcy i jego okrucieństwo. Według tradycji, punktem zapalnym była sprawa Piotra z Piotrawina. Biskup miał kupić od niego wieś dla swojej diecezji, a gdy krewni zmarłego Piotra zażądali zwrotu majątku, twierdząc, że nie został on sprzedany, Stanisław dokonał cudu – wskrzesił Piotra, by ten mógł zaświadczyć o prawdziwości transakcji.
Ostateczny konflikt nastąpił, gdy Bolesław prowadził długą wyprawę wojenną na Ruś. Kiedy rycerze zaczęli samowolnie opuszczać króla, by wrócić do swoich rodzin, władca uznał to za zdradę i zaczął okrutnie karać ich żony i dzieci. Biskup Stanisław stanął w obronie prześladowanych rodzin, a gdy Bolesław nie zmienił swojego postępowania, rzucił na niego klątwę kościelną – ekskomunikę.
Tragiczny finał nastąpił 11 kwietnia 1079 roku. Rozgniewany król osobiście wtargnął do kościoła na Skałce, gdzie biskup odprawiał mszę świętą. Gdy strażnicy odmówili wykonania rozkazu zabicia biskupa, król własnoręcznie miał uśmiercić Stanisława. Ciało świętego zostało następnie poćwiartowane – miał to być dodatkowy akt hańby, uniemożliwiający godny pochówek.
Dzieła i nauczanie
Chociaż św. Stanisław nie pozostawił po sobie pism, jego nauczanie znamy z przekazów kronikarzy i żywotów spisanych po jego śmierci. Najważniejszym aspektem jego duchowego dziedzictwa jest postawa niezłomnego stania w obronie prawdy i sprawiedliwości, nawet za cenę własnego życia. Stanisław uczy nas, że są wartości wyższe niż osobiste bezpieczeństwo czy wygoda – prawda, sprawiedliwość i godność każdego człowieka.
Jako biskup, Stanisław pracował nad odnową moralną duchowieństwa i wiernych. Był gorliwym reformatorem, który wprowadzał w życie postanowienia ówczesnej reformy gregoriańskiej, mającej na celu oczyszczenie Kościoła z nadużyć i umocnienie jego niezależności od władzy świeckiej. Nauczał, że Kościół, choć szanuje władzę państwową, ma prawo i obowiązek upominać ją, gdy ta narusza prawo Boże.
Stanisław podkreślał także znaczenie rodziny i jej ochrony. W swoim nauczaniu łączył odwagę proroka ze współczuciem pasterza. Troszczył się o ubogich i pokrzywdzonych, co pokazuje, że wierność Ewangelii musi obejmować zarówno głoszenie prawdy, jak i praktykowanie miłosierdzia.
Praktyczne wskazania dla wiernych
Z postawy św. Stanisława możemy wyciągnąć kilka ważnych wskazówek dla naszego życia:
- Odwaga w obronie prawdy – nie powinniśmy milczeć, gdy dzieje się niesprawiedliwość
- Wierność sumieniu – nawet gdy może nas to narazić na nieprzyjemności
- Obrona godności każdego człowieka, zwłaszcza słabszych i pokrzywdzonych
- Troska o rodzinę jako fundament zdrowego społeczeństwa
- Równowaga między sprawiedliwością a miłosierdziem w relacjach z innymi
Cuda i niezwykłe wydarzenia
Z postacią św. Stanisława wiąże się wiele niezwykłych wydarzeń. Najsłynniejszym jest cud zrośnięcia się poćwiartowanego ciała biskupa. Według legendy, po męczeńskiej śmierci Stanisława, jego ciało zostało porąbane na części. Jednak podczas nocnego czuwania przy szczątkach, fragmenty ciała w cudowny sposób złączyły się, a miejsce zrośnięcia oświetliła niebiańska jasność. Interpretowano to jako znak Bożej aprobaty dla postawy biskupa.
Innym słynnym cudem było wspomniane już wskrzeszenie Piotra z Piotrawina, który po trzech latach od śmierci miał powstać z grobu na wezwanie biskupa, by zaświadczyć przed królem o legalności sprzedaży swojej ziemi na rzecz Kościoła.
Po śmierci Stanisława przy jego grobie miały miejsce liczne uzdrowienia, które przyczyniły się do rozwoju jego kultu. Szczególnie głośnym echem odbiło się w średniowiecznej Polsce odzyskanie wzroku przez ślepego od urodzenia człowieka, który modlił się przy relikwiach świętego.
Warto jednak pamiętać, że celem tych cudownych wydarzeń nie była sensacja, ale potwierdzenie świętości człowieka, który oddał życie za wierność prawdzie i sprawiedliwości. To właśnie jego moralna postawa jest największym „cudem” – pokazuje nam, że z Bożą pomocą człowiek może wznieść się ponad strach i egoizm.
Dziedzictwo i kult Świętego Stanisława
Po śmierci biskupa, król Bolesław musiał uchodzić z kraju, co interpretowano jako karę za świętokradztwo. Kult św. Stanisława rozwijał się szybko, stając się ważnym elementem jednoczącym podzielone dzielnicami polskie ziemie. Jego kanonizacja w 1253 roku była wielkim wydarzeniem dla młodego państwa polskiego – Stanisław został bowiem pierwszym Polakiem oficjalnie wyniesionym na ołtarze.
Symbolika związana ze św. Stanisławem – zrośnięcie się jego ciała – była interpretowana jako nadzieja na zjednoczenie podzielonego kraju. W okresie rozbicia dzielnicowego święty stał się patronem idei zjednoczenia Polski. Jego kult szczególnie popierali biskupi krakowscy i książęta dążący do odbudowy królestwa.
Do najważniejszych miejsc kultu św. Stanisława należą:
- Katedra na Wawelu, gdzie znajduje się konfesja z relikwiami świętego
- Kościół na Skałce w Krakowie – miejsce męczeńskiej śmierci
- Szczepanów – miejsce urodzenia świętego
Największym wydarzeniem związanym z kultem św. Stanisława jest coroczna procesja z Wawelu na Skałkę, odbywająca się w niedzielę po 8 maja (wspomnienie liturgiczne świętego). Ta tradycja, zwana procesją św. Stanisława, trwa nieprzerwanie od 1254 roku!
Jak naśladować św. Stanisława w XXI wieku?
Choć żyjemy w zupełnie innych czasach, przykład św. Stanisława pozostaje aktualny:
- Stań w obronie prawdy – nie ulegaj presji „politycznej poprawności”, gdy wymaga się od ciebie akceptacji zła
- Broń rodziny i jej wartości – wbrew prądom kulturowym osłabiającym tę podstawową komórkę społeczną
- Łącz odwagę z miłosierdziem – sprzeciwiając się złu, nie potępiaj osób
- Angażuj się społecznie – troska o dobro wspólne wymaga czasem osobistego poświęcenia
- Módl się o odwagę – prosząc św. Stanisława o wstawiennictwo, gdy trudno ci stanąć w obronie swoich przekonań
W czasach relatywizmu moralnego i zanikania poczucia odpowiedzialności za dobro wspólne, św. Stanisław przypomina nam, że jako chrześcijanie nie możemy być biernymi obserwatorami zła i niesprawiedliwości.
Jako patron Polski, św. Stanisław nieustannie wstawia się za naszym narodem. Warto zwracać się do niego o pomoc w trudnych chwilach, zarówno osobistych, jak i dotyczących całego społeczeństwa. Jego ofiara nie poszła na marne – stała się ziarnem, które wydało plon w postaci moralnej odnowy i jedności narodu.
Niech przykład św. Stanisława inspiruje nas do odważnego życia wiarą w codzienności. Pamiętajmy, że świętość nie polega na nadzwyczajnych czynach, ale na wierności sumieniu i Bożym przykazaniom, nawet gdy wymaga to od nas ofiary.